علوم پنجم ابتدايي

( بخش اول - ساختمان مواد )فقط برای مطالعه.تدریس در کلاسهای تابستانه پنجم

1- مانند دانشمندان فکر کنید :در سالهای پیش آموختید که مشاهده کنید یعنی مشاهده کردن یک راه یادگیری است.

يعني استفاده از اندام هاي مختلف بدن .

2- بپرسيد : تحقيقات علمي معمولاً با چيزهايي شروع مي شوند كه درباره آنها اطمينان كافي نداريد. در اين مواقع پرسش هايي به ذهن شما مي رسد كه واقعاً مايليد به آنها جواب دهيد.

3- فرضيه بسازيد : وقتي شما با استفاده از مشاهده به پرسش خود يك پاسخ احتمالي مي دهيد فرضيه سازي مي كنيد. اما فرضيه بايد قابل آزمايش كردن باشد. در غير اين صورت لازم است آن را عوض كنيد.

4- آزمايش كنيد : معمولاً در آزمايش هاي مقايسه اي همه چيز را مشابه انتخاب مي كنند و فقط يك چيز را تغير مي دهند. در اين آزمايش هم فقط دماي آب در سه ليوان تفاوت داشت. (آزمايش تهيه آب ليمو).

5- يادداشت برداريد : وقتي آزمايش را انجام مي دهيد، مشاهده مي كنيد و اطلاعاتي به دست مي آوريدكه بايد آنها را يادداشت كنيد. تهيه نمودار و جدول، راهي براي رسيدن به نتيجه است. براي كسب اطمينان از درستي نتيجه، لازم است آزمايش چند بار تكرار شود.

6- نتيجه بگيريد : بعد از مطالعه اطلاعات به دست آمده، بايد از آنچه آموخته ايد نتيجه گيري كنيد. نتيجه بايد درباره فرضيه شما باشد. فرضيه اي كه از راه هاي مختلفي درست در آيد، نظريه ناميده مي شود.

 ساختمان مواد

ماده چيست؟

تمام چيزهاي غير زنده اي كه در اطراف ما هستند، ماده نام دارند. بعضي از مواد مانند چوب و سنگ شكل ثابتي دارند. موادي كه در دماي معمولي شكل آنها تغيير نكند، جامد هستند. موادي كه به شكل ظرف خودشان در آيند مايع هستند و موادي كه در فضا پخش مي شوند و با چشم ديده نمي شوند گاز هستند.

مواد از چه ساخته شده اند؟

اگر به دانه هاي شكر نگاه كنيد مي بينيد از دانه هاي بسيار ريزي درست شده است كه اين ذره هاي بسيار كوچك با چشم معمولي قابل مشاهده نيستند. پس با ميكروسكوپ هاي بسيار قوي آن را هزاران برابر درشت مي كنند تابتوان آنها را ديد. به هر كدام از اين ذره ها يك مولكول شكر گفته مي شود. مولكول هر ماده با ماده ديگر متفاوت است و به همين دليل، مواد خاصيت هاي متفاوتي دارند. رنگ، بو و مزه از خاصيت هاي هر ماده هستند.

آيا مولكول ها حركت دارند؟

اگر در يك شيشه عطر را باز كنند و در جايي قرار دهيد، بوي آن در هواپخش شده و به مشام مي رسد. پس نتيجه مي گيريم كه مولكول هاي عطر پيوسته در حركتند و بوي عطر در هوا پراكنده مي شود. در تمام مواد مولكول پيوسته در حال جنبش هستند. بويي كه از شيشه عطر برمي خيزد همان مولكول هاي ماده است كه از ماده جدا مي شوند و به بيني ما وارد مي شوند.

آيا بین مولكول ها ی مواد ربایش و چسبندگی وجود دارد؟

حال اگر در يك ظرف روغن چند قطره آب بريزند و آنها را با وسيله اي به هم نزديك كنيد به هم مي پيوندند؛ يعني مولكول هاي هر ماده همديگر را مي يابند. ربايش مولكول ها در همه اجسام يكسان نيست. در بعضي مواد ربايش با شدت بسياري صورت مي گيرد مانند چوب كه نمي توانيم آن را با دست جدا كنيم.

وضع مولكول ها در مواد جامد، مايع و گاز چگونه است؟

در مواد جامد مولكول ها به هم نزديك اند و با نيروي زياد يكديگر را مي ربايند. مولكول ها در مواد جامد فقط در سر جاي خود مي لرزند؛ به همين دليل، شكل و حجم مواد جامد هميشه ثابت است و تغيير نمي كند.

در مواد مايع فاصله مولكول ها از هم بيشتر است. مولكول هاي مواد مايع مانند دانه هاي زنجير به هم متصل اند و زنجيرهاي كوچكي را به وجود آورده اند. مولكول هاي مواد جامع مي توانند آزادانه سُر بخورند و جابه جا شوند. به همين دليل يك مايع به شكل ظرف خود در مي آيد.

در بين مولكول هاي گاز تقريباً نيروي ربايش وجود ندارد. به همين دليل مولكول هاي گاز همديگر را نمي ربايند و آزادانه حركت مي كنند. فاصله بين مولكول هاي گازها از دو ماده ديگر بيشتر است. به همين دليل گازها در همه جا و در محيط اطراف خود پراكنده اند.

چرا مواد خاصيت متفاوتي دارند؟
مولكول ها از ذرات كوچك تري به نام اتم تشكيل شده اند. اگر اتم هايي كه مولكول هاي يك ماده را مي سازند يكسان باشند. به آن ماده عنصر مي گوئيم. گاز اكسيژن كه براي تنفس موجودات زنده ضروري است يك عنصر است. چون مولكول آن از دو اتم يكسان ساخته شده است. موادي مانند طلا، آلومينيم و آهن يك عنصر هستند.

اگر مولكول هاي يك ماده از دو يا چند نوع اتم مختلف ساخته شده باشد به آن ماده تركيب مي گویيم. مانند آب كه از دو اتم ئيدروژن و يك اتم اكسيژن تشكيل شده است.

پرسش هاي بخش 1

1- اتم هاي تشكيل دهنده كدام ماده مثل هم نمي باشد? اكسيژن طلا نمك آلومينيم

2- اتم هاي كدام دسته مواد مثل هم مي باشند؟

اكسيژن، ئيدروژن، الكل آب، آهن، ئيدروژن

اكسيژن، آب، ئيدروژن آهن، گوگرد، اكسيژن

3- كداميك از مواد زير عنصر است ؟ نمك اكسيژن دي اكسيد كربن نفت

4- مواد در كدام يك از حالت هاي زير، تعداد جايي را كه اشغال مي كنند، ثابت است؟

گاز، مايع جامد، گاز جامد، مايع، گاز مايع، جامد

سؤالات تشريحي

1- چه چيزهايي خاصيت يك ماده هستند؟ رنگ ، بو، مزه

2- جنبش مولكولي چيست؟ مولكول هاي يك ماده پيوسته در حال جنبش هستند. در مواد گازي شكل جنبش مولكول ها خيلي زياد و در مايعات نسبت به گازها كمتر است در اجسام جامد مولكول ها فقط در جاي خود مي لرزند.

3- چرا چنبش مولكولي باعث نمي شود كه مواد از هم پراكنده مي شوند؟ زيرا ربايش مولكولي باعث مي شود مولكول هاي ماده يكديگر را بربايند.

4- مولكول ها از چه ساخته شده اند؟ از اتم

5- به چه موادي عنصر مي گویيم؟ به موادي كه اتم هاي يكسان داشته باشند.

6- به چه موادي تركيب مي گوییم؟ به موادي كه از چند نوع اتم مختلف درست شده اند

7- كدام نوع از مواد شكلشان تغيير مي كند؟ گاز و مايع